Coraz większe zainteresowanie zjawiskiem depresji należy przypisać temu, iż choroba ta stała się problemem o charakterze społecznym. W USA, gdzie prowadzi się stosunkowo najwięcej ukierunkowanych na nią badań uznaje się, że symptomy depresyjne odczuwa 10- 20 procent populacji. Również w Polsce obserwuje się stały wzrost osób cierpiących z powodu depresji. Niepokojące jest to, że granica wieku osób chorujących obniża się. Kiedyś uważano, iż na depresję cierpią tylko dorośli. Nikt nie pytał dzieci o ich nastrój, leczono je z powodu zaburzeń w zachowaniu, trudności w nauce. Coraz częściej jednak w pracy terapeutycznej spotykamy dzieci, które mówią nam o powracającym uczuciu smutku, przygnębienia i bezwartościowości. Są rozdrażnione czy zniechęcone. Czasem stan ten trwa krótko i wraca dobry nastrój. U niektórych dzieci utrzymuje się jednak dłużej i wywiera wpływ na wszystkie sfery życia dziecka: relacje rodzinne, osiągnięcia szkolne, kontakty z rówieśnikami.
Czym jest depresja u dziecka? Czy jest tylko obniżonym nastrojem? Liczne badania i obserwacje kliniczne pozwoliły na wyodrębnienie zespołu objawów sygnalizujących depresję. Są to tak zwane osiowe objawy depresji i należą do nich:

• zmniejszenie apetytu ze znacznym spadkiem wagi, bądź nadmierny apetyt i przyrost masy ciała,
• zaburzenia snu pod postacią bezsenności lub nadmiernej senności,
• utrata zainteresowania wykonywaniem codziennych czynności i brak przyjemności przy ich wykonywaniu,
• subiektywnie odczuwane przez dziecko, bądź realnie widoczne zmniejszenie wydolności umysłowej ( tj koncentracji uwagi, kojarzenia, szybkości myślenia, umiejętności podejmowania decyzji),
• psychomotoryczne spowolnienie, lub nadmierna pobudliwość,
• bezzasadne obwinianie się, uczucie bezradności, a nawet pojawiające się myśli o śmierci czy próby samobójcze.
Do zdiagnozowania depresji potrzebne jest zaobserwowanie co najmniej czterech symptomów, występujących w czasie tych samych dwóch tygodni i stanowiących zmianę w stosunku do poprzedniego funkcjonowania dziecka. Istotne jest także wykluczenie
innych zaburzeń.
Zdiagnozowanie depresji u dziecka nie jest łatwe. Początek depresji może być stopniowy i łagodny. Może to być krótszy lub dłuższy epizod depresyjny, a w końcu symptomy mogą być spowodowane inną przyczyną np. lękiem. Pojawiać się też mogą izolowane przejawy takie jak płaczliwość, brak apetytu, przygnębienie, które nie muszą świadczyć o depresji, zawsze jednak powinny zainteresować rodziców. Jeżeli jednak objawów jest więcej i utrzymują się dłużej trzeba brać pod uwagę fakt, że mogą świadczyć o depresji.
Przejawy zaburzeń depresyjnych zmieniają się wraz z wiekiem. U dzieci młodszych częściej występuje płaczliwość, lęk i obawy, podniecenie psychoruchowe, zaburzenia snu, natomiast u adolescentów będą to zachowania antyspołeczne, posępność, wycofywanie się, negatywne wyobrażenia dotyczące własnego ciała, brak zainteresowań seksualnych.
Najbardziej znana forma depresji została spopularyzowana przez Rene Spitza pod nazwą hospitalizmu, czy choroby sierocej. Jest to depresja związana z rozłąką niemowlęcia z matką, brakiem wsparcia życia psychicznego dziecka przez opiekuńcze zabiegi matki prowadząca do reakcji przerażenia u dziecka, rozpaczy, zamknięcia się, aż do stanu jego wyniszczenia.
Obok urazowej separacji matki od dziecka inną przyczynę dziecięcej depresji może stanowić depresja matki. Jej zaabsorbowanie własnym życiem psychicznym powoduje, że dziecko czuje się nieważne, nie dostaje wystarczającej uwagi, a przy kontakcie z piersią matki odczuwa jej opór i niezadowolenie. Za pomocą symptomów depresyjnych daje wówczas wyraz swojemu lękowi.
Wśród przyczyn występowania zaburzeń depresyjnych nie można pominąć„ zespołu dziecka maltretowanego”, który dotyczy dzieci bitych i maltretowanych przez rodziców, rodzeństwo, rzadziej kolegów w szkole.
Przyczyn depresji u dziecka można upatrywać zarówno w czynnikach zewnętrznych jak i wewnętrznych. Same sytuacje stresowe takie jak utrata bliskiej osoby( śmierć czy rozpad rodziny), napięcie związane z wymaganiami związanymi z codziennymi obowiązkami( nauka szkolna, dodatkowe zajęcia) nie muszą wywoływać depresji. Najczęściej depresja jest interakcją tych okoliczności i takich czynników jak poziom samooceny dziecka, poziom rozwoju zdolności społecznych oraz umiejętność korzystania z zasobów emocjonalnych rodziny. Istotną rolę odgrywają też poznawcze umiejętności dziecka pozwalające ocenić stres i podjąć działania mające na celu poradzić sobie ze stresem.
Czynniki wewnętrzne czyli podmiotowe stanowią o możliwości podejmowania działań profilaktycznych w zakresie pojawiających się zaburzeń depresyjnych u dziecka.
Można uogólnić, że wyżej wymienione czynniki najczęściej niosą niebezpieczeństwo wystąpienia zaburzeń depresyjnych u dziecka.
Depresja u dzieci podobnie jak u dorosłych wymaga wsparcia medycznego. Konieczne są jednak także oddziaływania rodziny, oraz w miarę możliwości pomoc psychologa. Ważne jest, aby rodzice depresyjnego dziecka mieli dla niego czas. Bacznie obserwowali swoje dziecko, przyjęli względem niego postawę rozumiejącą, a nie oceniającą, aby nie obawiali się rozmawiać z dzieckiem o swoich uczuciach. Przeciwdziałając poczuciu mniejszej wartości zwiększyli liczbę autentycznych pochwał, akcentowali w dziecku to co dobre, byli tolerancyjni na drobne niepowodzenia. Ważne jest też utrzymywanie stabilnych warunków funkcjonowania rodziny. Przestrzeganie stałego porządku dnia, minimalizowanie sytuacji powodujących lęk i niepewność, wyznaczenie regularnych godzin udawania się na spoczynek, organizowanie przed zaśnięciem czynności uspakajających i wyciszających. Na agresję i złość dziecka nie należy reagować gniewem, raczej rozmawia o uczuciach i dać możliwość ich wyrażenia. ( na podstawie J. Rola „Dziecko i depresja”).

Beata Kalinowska
psycholog